Je raakt besmet met rabiës wanneer het virus via speeksel van een geïnfecteerd dier je lichaam binnendringt, meestal door een beet. Ook een lik op een open wond of kras kan voldoende zijn, waardoor zelfs kleine incidenten serieus genomen moeten worden. Honden zijn wereldwijd de belangrijkste bron, maar ook apen, vleermuizen, katten en andere zoogdieren kunnen drager zijn. In veel reisbestemmingen is rabiësendemie nog altijd aanwezig, vooral in Azië en Afrika. Omdat je vaak niet kunt zien of een dier besmet is, moet elke beet als verdacht worden beschouwd.

Daarnaast kunnen reizigers soms onderschatten hoe snel het virus naar het zenuwstelsel trekt. Zonder snelle en juiste behandeling kan rabiës zich ontwikkelen tot een dodelijke infectie. Vooral in landen waar medische middelen beperkt beschikbaar zijn is het risico groter. Daarom is preventie belangrijk: vermijd contact met dieren en overleg voor vertrek met een reizigersarts. Zo weet je precies welke maatregelen je moet nemen bij een mogelijke blootstelling.

Rabiës is vrijwel altijd dodelijk zodra symptomen optreden, waardoor het een van de gevaarlijkste infectieziekten ter wereld is. Het virus tast het centrale zenuwstelsel aan en veroorzaakt ernstige ontstekingen in de hersenen. De ziekte kent een sluimerende incubatietijd, maar zodra klachten verschijnen, is er geen genezing meer mogelijk. Symptomen beginnen vaak met koorts en tintelingen rond de bijtplaats en gaan snel over in angst, verwardheid, spierkrampen en uiteindelijk verlamming.

Zonder tijdige behandeling overlijdt vrijwel 100% van de patiënten. Voor reizigers is dit extra zorgwekkend omdat medische hulp niet overal direct of volledig beschikbaar is. Rabiësgammaglobuline, dat noodzakelijk is na een risicobijt bij niet-gevaccineerden, ontbreekt in veel landen én in Nederland. Hierdoor is preventieve vaccinatie een belangrijke bescherming. Het goed kennen van de risico’s zorgt voor bewuste keuzes tijdens je reis.

Bij een beet is onmiddellijk handelen cruciaal, zelfs als de wond klein lijkt. Spoel de plek direct gedurende minimaal 15 minuten met veel water en zeep; dit verlaagt de virusconcentratie aanzienlijk. Ontsmet daarna de wond met alcohol of jodium als dat beschikbaar is. Zoek vervolgens zo snel mogelijk medische hulp, want rabiës is een medisch noodgeval. Een arts beoordeelt of vaccinaties of immunoglobuline nodig zijn.

Voor niet-gevaccineerde reizigers kan het lastig zijn, omdat rabiësgammaglobuline in veel landen slecht verkrijgbaar is. Ben je wel vooraf gevaccineerd, dan is de behandeling eenvoudiger en hoef je geen immunoglobuline. Zelfs als het dier gezond lijkt of is weggerend, blijft medische controle noodzakelijk. Wacht nooit af, want elke vertraging verkleint de kans op succesvolle behandeling.

Of een rabiësvaccinatie verstandig is, hangt af van je bestemming, reisduur en activiteiten. In veel landen in Azië, Afrika en Zuid-Amerika komt rabiës wijdverspreid voor, waardoor het risico op blootstelling reëel is. Reizigers die veel buiten zijn, trekkings maken, vrijwilligerswerk doen of in gebieden met veel zwerfdieren verblijven, lopen extra risico. Ook kinderen moeten extra worden overwogen omdat zij sneller met dieren spelen en een beet niet altijd melden.

Daarnaast is rabiësgammaglobuline in veel landen zeer beperkt beschikbaar, waardoor behandeling voor niet-gevaccineerden soms onmogelijk is. Zelfs in Nederland zijn immunoglobulines vrijwel niet meer leverbaar. Een voorafgaande vaccinatieserie maakt de behandeling na een beet veel eenvoudiger en veel betrouwbaarder. Overleg met een reizigersarts om je persoonlijke risicoprofiel te bepalen. Zo reis je met zekerheid én rust.

Rabiës komt uitsluitend voor bij zoogdieren, waardoor mensen alleen via deze dieren besmet kunnen raken. Honden zijn wereldwijd de grootste bron, vooral in landen waar veel zwerfhonden rondlopen. Daarnaast vormen katten, apen, vleermuizen, vossen en mangoesten belangrijke risicodieren. Sommige dieren lijken vriendelijk of gezond, maar kunnen toch besmet zijn. Vooral apen rondom toeristische tempels of nationale parken bijten en krabben regelmatig reizigers.

Vleermuizen dragen het virus zonder duidelijke symptomen en kunnen via een onopgemerkte beet besmetten. In veel gebieden is melden bij lokale instanties lastig, waardoor het risico vaak wordt onderschat. Reizigers moeten daarom altijd alert blijven en fysiek contact vermijden. Zelfs in luxe resorts ben je niet volledig beschermd: dieren komen overal.

Een mogelijke blootstelling aan rabiës moet altijd dezelfde dag nog behandeld worden. Het virus verspreidt zich via de zenuwbanen richting de hersenen en hoe langer je wacht, hoe groter het risico dat behandeling niet meer werkt. De eerste stap is grondige wondreiniging, gevolgd door medische beoordeling door een arts. Voor niet-gevaccineerden is snel starten met zowel immunoglobuline als de vaccinatiereeks essentieel, maar immunoglobuline is in veel landen niet beschikbaar.

Ben je vooraf gevaccineerd, dan is de nabehandeling sneller, eenvoudiger en veel effectiever. De incubatietijd varieert van dagen tot maanden, waardoor je nooit kunt inschatten hoeveel tijd je hebt. Elke minuut telt dus. Ook als de beet klein is of het dier gezond lijkt, is actie noodzakelijk. Twijfel nooit en zoek altijd direct professionele hulp.